دانستنیهای شهر سوخته

چشم مصنوعی شهرسوخته

یکی از جالب ترین اشياء یافته شده طی کاوش های سال ١٣٨٥ در تدفين شماره ٦٧٠٥ یک شيئی نيمکره بوده که داخل چشم چپ زن مدفون در این قبر کار گذاشته شده بود.  مطالعات مقدماتی انسان شناسی انجام شده در روی جمجمه این فرد نشان ميدهد که در زیر طاق ابرو و داخل حدقه چشم چپ وی آثار آبسه وجود داشته است . برخی از بقایای احتمالی ارگانيکی به سبب طول زمان زیادی که بخش زیرین این چشم مصنوعی با پلک در تماس بوده، در قسمت صاف پشت چشم دیده شده است، اگرچه به سبب کمبود وقت ودر نتيجه عدم امکان مطالعات آزمایشگاهی نمی توان این نکته را کاملا تایيد کرد.  این مسئله درباره جنس وماده ای که چشم مذکور با آن ساخته شده نيز صادق بوده و تشخيص آن به آزمایشهای بعدی موکول شده است اما به صورت کلی به نظر ميرسد که ماده اصلی چشم مذبور قير طبيعی مخلوط با چربی جانوری بوده است، زیرا با محاسبه وزن مخصوص شی مورد نظر مشخص شد وزن مخصوص قير طبيعی نزدیک ترین وزن مخصوص مواد موجود در طبيعت با شی مورد نظر ميباشد. وزن این شی ٦.٩ گرم است در روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگهای داخل کره چشم توسط مفتول های طلائی به قطر کمتر از نيم ميلی متر طراحی شده اند . مردمک چشم در وسط آن طراحی شده جز از آن یک سلسله موازی که تقریبا یک لوزی را تشکيل می دهند در پيرامون مردمک دیده ميشود.آثار بسيار کمی از رنگ سفيد به شکل لکه های بسيار کوچکی در روی بخش سفيده چشم وجود دارد . احتمال می رود که این رنگ سفيد در زمان استفاده از این شی در روی کليه بخش سفيده چشم وجود داشته، به مرور زمان از بين رفته است. از دوسوراخ جانبی واقع در دو سوی این چشم مصنوعی جهت نگهداری و اتصال آن به حدقه چشم استفاده ميشده است. به نظر ميرسد که کيسه چرمی موجود در سبد حصيری این قبر نوعی" قاب لنز" بوده که در مواقع مورد نياز، مثلاهنگام خواب، از آن برای نگهداری چشم مزبور استفاده می شده استب. ررسی های انسان شناسانه نشان داده که به احتمال بسيار زیاد زن مزبور دارای سنی بين ٢٨ تا ٣٢ سال بوده است و با آنکه از نظر کلی زنان شهر سوخته جزو کوتاه قدان محسوب می شوند زن مزبور با١٨٠ سانتی متر بلندی، بلند قدترین زن پيدا شده در شهر سوخته تلاقی می شود .این قبر از نظر گاهنگاری متعلق به فازهای٨ و ٩ استقرار در شهر سوخته یعنی حدود ٢٩٠٠ تا ٢٨٠٠ پيش از ميلاد است

با آنکه پيشتر نمونه هایی از چشم مصنوعي در خاورميانه و مصر پيدا شده بوده اند، اما اين نمونه ها متعلق به اواخر هزاره سوم مي باشند و به اين ترتييب چشم مصنوعي شهر سوخته قديمي ترين نمونه شناخته شده در جهان مي باشد.

قبر شماره 6705  متعلق به زن صاحب چشم مصنوعی

جمجمه متعلق به زن درون قبر 6705 با چشم مصنوعی در حدقه چشم

چشم مصنوعی

کیسه چرمی متعلق به چشم مصنوعی که از آن برای نگهداری چشم استفاده می شده است

آزمایش خطوط کنده روی چشم مصنوعی

آزمایش خطوط کنده روی چشم مصنوعی

بز انیمیشن شهر سوخته

باستان شناسان هنگام کاوش در شهر سوخته ، در گوری 5 هزار ساله جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می شود. آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه‌های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه‌ای که حرکت بز به سوی درخت را نشان می دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته‌ است در 5 حرکت، بزی را طراحی كند كه به سمت درخت حركتو از برگ آن تغذیه می کند . هنرمندن قاش شهر سوخته‌ای، با دقت و زبردستی موفق به تصویر كردن جهش این بزشده است.

 از این جام برای نوشیدن استفاده می‌شده است. ارتفاع این جام 10 سانتی‌متر است و روی یك پایه استوار شده است. تحقیقات نشان داده است كه این نقش، قدیمی‌ترین ایده مردمان باستان برای ارایه «تصویر متحرك» و به تعبیر امروزی «انیمیشن» است.

باستان‌شناسان با نزدیک كردن این تصاویر به یكدیگر موفق شدند نمونه‌ای ازیك تصویر متحرك را در قالب یك فیلم 20 ثانیه‌ای به دست آورند. حركت بز به سوی درخت و تغذیه او از برگ درختان در 5 حركت مصور شده است. در این تصاویر نه تنها بز به سمت درخت حركت می‌كند، بلكه جهش وی و پریدن بز روی برگ درختان كاملا دیده می‌شود.

جام پایه دار نخودی رنگ متعلق به قدیمی ترین پویانمایی جهان که تاریخ ان به 2800 پیش از میلاد یعنی 4800 سال قبل بر می گردد

جراحی جمجمه دختری 14 ساله در شهرسوخته

در خلال کاوش‌ها در سال ۱۳۵۶ و در یک قبر دسته‌جمعی کشف شد که از نظر گاهنگاری به اوایل دوره دوم استقرار یعنی  حدود ۴۸۰۰ سال پیش بود و در میان بقایای اسکلت‌های ۱۳ فرد مدفون، جمجمه جوانی را پیدا کردند که بخش راست آن دارای یک بریدگی عمیق مثلث شکل است و بر اساس مشاهدات اولیه باستان‌شناسان و تحقیقات بعدی انسان‌شناسان، یک عمل جراحی برای درمان بیماری هیدروسفالی بر روی این جمجمه انجام شده است. در بررسی‌های اولیه انجام شده روی این جمجمه، جنسیت صاحب آن، مؤنث تشخیص داده و سن آن نیز حدود ۱۸ سال تخمین زده شد و یک شکستگی در استخوان‌های قسمت پایین ریشه راست فک وجود داشت. این جمجمه مجدداً بررسی و بازنگری و سن قطعی آن ۱۳ سال با ۶ تا ۹ ماه کم و یا زیاد تعیین شد.

جمجمه مورد بحث از نظر اندازه، دارای حجم بزرگی بوده است که بیشتر به خاطر بزرگ شدن بیش از حد بخش مرکزی آن و از هر دو طرف، استخوان آهیانه بوده است. همچنین در یک دید افقی مشاهده شد که بخش‌های چپی پشت جمجمه نسبت به بخش راست آن بزرگتر شده است در حالی که بخش جلویی راست جمجمه نسبت به قسمت چپ برجسته‌تر است؛ بنابراین صورت او به نظر عادی می‌آید اما این فرد دارای جمجمه‌ای فوق‌العاده بزرگ است؛ در حالی که ارتفاع معمولی دارد. جمجمه جراحی شده ای که از محوطه باستانی شهر سوخته به دست آمده یکی از مهمترین کشفیات باستان شناسان در حوزه تاریخ پزشکی است.  جمجمه ای که متعلق به دختر جوان ۱۲ تا ۱۳ ساله‌ای بوده است و  پزشکان شهر سوخته، به عمل جراحی وی اقدام کرده‌اند اما این بیمار حداقل چندین ماه پس از عمل جراحی، زنده مانده و سپس فوت کرده است باستان شناسان هنوز دلیل مرگ او را نمی دانند و نتوانستند به این سوال پاسخ دهند که او به دلیل عفونت پس از عمل جراحی فوت کرده و یا دلیل دیگری داشته است.

جمجه دختر مورد جراحی گرفته در شهرسوخته

ظروف رنگارنگ شهرسوخته

در شهر سوخته سفال هاي رنگارنگ و دو رنگ توليد مي شده كه نمونه هائي از آن ها از قبرها به دست آمده است. ظرف هاي دو رنگ، ليوان هائي با كف صاف و داراي نقش هاي هندسي هستند كه با رنگ هاي نارنجي، سياه و قهوه اي مزين شده اند. سفال هاي چند رنگ شهر سوخته را معمولا خمره هاي شكم دار و در برخي موارد خمره هاي استوانه اي و ليوان ها با كف صاف و تخت تشكيل مي دهند. همين طور به خاطر ارتباط شهر سوخته با منطقه دشت سند، برخي از سفال هاي رنگين نوع نال نيز به اين شهر راه يافته اند.  رنگ سفال هاي چند رنگ شهر سوخته از نوع زايل شونده هستند و در رنگ آنان از رنگ هاي معدني؛ چون سنگ ، كلوخه آهن، پودر مالاكيت ، سنگ لاجورد و ذغال استفاده شده است. اين سفال هاي چند رنگ ( رنگ هاي زرد، قرمز، سياه، نارنجي و قرمز در مناطق مسكوني شهر سوخته نيز ديده مي شوند و از نظر تاريخي در زمان هايي بين حدود 3000 تا 2300 قبل از ميلاد استفاده از آن ها رايج بوده است .

نمونه ظرفهای رنگارنگ شهر سوخته

نمونه ظرفهای رنگارنگ شهر سوخته

قبور سردابه ای در شهر سوخته

قابل توجه ترين قبرهاي به دست آمده  در شهر سوخته متعلق به اين گونةقبرها هستند. اين گورها از دو قسمت متمايز چالة ورودي و محل دفن تركيب  شده اند. در اين  قبرها، ابتدا گودالي به عمق تقريبي 120 سانتيمتر كنده و سپس در يكي از جبهه هاي آن  دخمه اي  به شكل يك اتاق زير زميني بيضي شكل به عمق تقريبي 180 سانتيمتر حفاري مي شده است.  شخص مدفون همراه نذور و اشياي مختلف داخل سردابه گذاشته مي شده و سپس در ورودي با چند رديف خشت بسته  مي شده است.  به علت نبودن فشار خاك،  اسكلت ها و اشيا، اين قبرها سالم تر از گروه هاي ديگر باقي مانده اند. در صورت استفاده مجدد از اين گورها  بقاياي اسكلت اولي جمع آوري شده و جاي كافي براي تدفين بعدي آماده مي شده است. بررسي هاي انجام شده روي اشياي اين دسته از قبرها نشان داده اند كه صاحبان آن ها  افراد متمايز جامعه شهر سوخته بوده اند وحداقل از نظر ثروت شخصي با قبور ديگر متفاوت هستند.تعداد اشياي  اين قبور بين 20 تا 120   در نوسان  است.

قبرهاي  سردابه اي از دو قسمت متمايز تشكيل مي شده اند؛ يك  گودال عمودي  و يك اتاقك  يا دخمه در جنب گودال عمودي. در اين دسته از قبرها اسكلت و اشياء و هدايا براي مدت هزاران سال در فضاي سربسته و بدون هوا و بدون تماس مستقيم با خاك و ساير مواد  باقي مي مانند و بنابراين مرحله آغاز فساد و از بين رفتن بقاياي مدفون و نيز اشياء دير تر آغاز شده و  طولاني تر مي شود و به همين دليل مواد باستاني موجود  در این دسته از  قبرها از آلودگي و اختلاط كمتري برخوردارند. گونه  قبرهاي  سردابه ای شهر سوخته شباهت هاي زيادي با نمونه هاي پيدا شده در آسياي مركزي و محوطه هاي باستاني جنوب ازبكستان،  در دشت هاي اطراف آمو دريا  و محوطه هائي چون ساپاللي،  جاركوتان  و تا حدودي كوزالينكس دارند  كه از نظر زماني متعلق به دوران  مفرغ هستند. نوعی گورهای شبه سردابه ای در گورستان گنور در ترکمنستان نیز دیده شده است. در گودال هاي دایره با در خشتي مسدود نيز وضع تدفين مانند انواع  گودال هاي ساده و گودال هاي دو قسمتي بوده است و اسكلت و اشيا در تماس مستقيم با خاك بوده اند. اين گروه از گورها نيز از جهاتي شبيه به گورهاي همان منطقه آمو دريا به خصوص منطقة شهر نورك  در ازبكستان هستند.

قبر سردابه ای شماره 1705 در حین کاوش و پاکسازی

سکشن مهندسی قبر سردابه ای شماره 19

پلان مهندسی و فنی قبر سردابه ای 725

اشیا قبر سردابه : بالا قبر سردابه ای شماره 5005 و پایین قبر سردابه ای 1615

اشیا قبر سردابه ای شماره 9034 : 1- خمره رنگارنگ با درپوش 2- عودسوز گلی/فلزی 3- آیینه مفرغی 4- چرم نقاشی شده