ساختمان شماره 1 در منطقه يادماني

كارگاه شماره يك موسوم به بناي يادماني در بخش مسكوني شهرسوخته ، يكي از بزرگترين ساختمانهاي مورد كاوش قرار گرفته است كه كار كاوش آن از سال 1379  آغاز گرديد.

طی کاوشهای بنای شماره 1 ،  بقایای ساختمانی عظیم از زیر خاک بیرون آمد. حدود 1600 متر مربع از این بنا حفاری شده که در نتیجه 90 فضا و اتاق به شکلها و اندازه های مختلف پیدا شده است.  دیوار های اصلی این بنا بسیار مستحکم بوده و با خشت های قالبی ساخته شده  و در حال حاضر  حدود 30/3 متر از ارتفاع این دیوار ها  باقی مانده است.  ده ها  فضاي سرباز ( حياط) ، اتاق، راهرو ، انبار ، كوره و اجاقهاي متعدد، پلكان  و ساير عناصر معماري در لایه مختلف این بنا پيدا شده است. بيشتر آثار منطقه بناهاي يادماني متعلق به دوران دوم استقرار است كه در دوره سوم نيز با تغييراتي در كاربري بناها ادامه پيدا كرده و احتمالا در دوره اول نيز از آن كم و بيش استفاده مي شده است.  کاوشها و پژوهش ها نشان میدهد که کاربری این بنا متفاوت بوده و از یک ساختمان ویژه (همانند معبد)  تا یک سری واحدهای مسکونی کنار هم در نوسان بوده است.

 ديوار هاي اصلي اتاقهاي اين بنا از خشت ساخته شده و  از استحكام زيادي برخوردار هستند. اين ديوارها عموما حجيم و قطور ميباشند و قطر آنها بين 75 تا 125 سانتي متر بوده اما در برخي ديوارهاي كم اهميت و تيغه ها، قطر ديوارها تقليل پيدا كرده و به حدود 50 سانتي متر ميرسد. خشتهاي استفاده شده در اين بنا عموما به اندازه استاندارد  40×20 × 12 سانتي متر هستند اما در چند مورد نيز خشت هاي بزرگتري به طول 45 سانتي متر ديده شده اند. خشت ها با استفاده از قالب هاي چوبي ساخته شده اند و كناره هاي آنها كاملا صاف بوده و سطحشان نيز با وسيله اي چون ماله صاف شده و اثر انگشت خشت­زن در روي خشتها كمتر ديده شده است.  در  ورودي و  اصلي اين ساختمان  تاكنون پيدا نشده  اما شواهد موجود نشان مي دهند كه محل اين دروازه  در فضاي سرباز بزرگي  در جبهه جنوبي  قرار داشته است. اين فضاي سرباز  به پلكان  بزرگي مركب از هشت پله وسيع و بزرگ منتهي مي شود كه از طريق آن مي توان به  سقف اتاقهاي مركزي راه پيدا كرد.  تنها راه ورودي مستقيم به مركز ساختمان در حال حاضر از طريق پلكان كوچك شماره 2 است. راه ورودي و ارتباط با اتاقهاي مركزي و راهروهاي جانبي و همچنين اتاقهاي پاياني هيچ كدام مستقيم نيستند و ورود به بيشتر اين اتاقها مستلزم عبور از اتاقها و راهروهاي متعددد ديگري ميباشد. در بيشتر اتاقها آثار آوار و سقف هاي فرو ريخته به شكل قطعات كاه گل، حصير  و قطعات چوب دبده ميشود. آثار كف سازي در بسياري از اتاقها ديده نمي شود و بنظر مي آيد كه كف اتاقها تنها بر اثر رفت و آمد كوبيده ميشده است هر چند در تعداد معدودي از اتاقها آثار كف  همراه سنگريزه و در يك مورد  همراه سفالهاي قديمي تر ديده شده است.

 اشياء موجود در اتاقها و فضاهاي اين بنا  از سنگ،  استخوان، فلز، چوب،  سفال،  و گل ساخته شده اند. در ميان آنها، اشياء مربوط به زندگاني روز مره مانند ظروف سفالي، اشياء و ابزار پرستشي و مذهبي و آئيني مانند پيكره هاي انسان و جانور، فلاخن هاي گلي تخم مرغي شكل، اشياء و ابزار مربوط به بازرگاني و كنترل اقتصادي مانند مهر و اثر مهر و اشياء شمارشي و سرپوشهاي  مهر شده ، ظروف سفالي و ديسكهاي مدور و مثلث و طاسهاي گلي ، قطعات مختلف پارچه و طناب، اشياء چوبي مانند قالب ها و شانه ها،  سبد هاي حصيري، مهره هاي گوناگون سنگي و گلي و بالاخره ابزار كار فلزي  بسياري پيدا شده است. 

به طور كلي دربناي يادمان با شش فاز ساختماني روبرو هستيم که پنج فاز از اين 6 فاز ساختماني متعلق به دوره هاي II و III است و تنها جديدترين فاز يعني F را با ترديد مي توان به سده پاياني دوره III يا سالهاي آغازين دوره IV نسبت داد. شواهد معماري فاز D و E  بيشترين شواهد معماري موجود در بناي يادمان بوده است.